Người phương Tây hay dùng ẩn dụ “có bi” để nói những người đàn ông dũng cảm, quyết đoán, dám nghĩ dám làm (bạn hẳn biết câu chuyện Van Gaal tụt quần cho các cầu thủ Bayern xem “bi” để chứng tỏ ông đủ quyết đoán để loại bất kỳ ai). Và theo cách nói ấy, thì Fernando Santos, HLV của Bồ Đào Nha, là người đàn ông mang... bi sắt!

Xét về mặt hình ảnh, các HLV bây giờ nổi bật không kém gì các siêu sao. Nhiều đài truyền hình đã dành riêng một camera chỉ để theo sát nhất cử nhất động của một HLV nào đó, dẫn tới việc một số HLV thức thời luôn biết cách... diễn rất đẹp bên đường pitch. Nhưng Fernando Santos không thuộc số đó. Nhìn Santos trong bộ complet chỉn chu nhưng không cầu kỳ, mái tóc được cắt tỉa gọn ghẽ, gương mặt luôn trầm tư và cả trận hầu như chỉ dán mình trên ghế, ta biết đó là một HLV kiểu cũ đặc thù.

Thực tế thì cách làm việc của Santos cũng khác xa những HLV hiện đại như Guardiola hay Klopp. Ông không bị ám ảnh bởi những con số thống kê cả về đối thủ lẫn về chính đội nhà. Ông cũng không biến trung tâm tập huấn của Seleccao thành phòng thí nghiệm của... NASA, với lỉnh kỉnh máy móc hỗ trợ hồi phục theo kiểu người Đức hay người Pháp đã làm. Santos chỉ làm những công việc cơ bản nhất của một HLV. Ông yêu cầu ở các cầu thủ nỗ lực, kỷ luật và hi sinh. Phần còn lại, cứ để ông lo.

Nhiều người chỉ trích Bồ Đào Nha là một đội bóng xấu xí. Họ thậm chí còn nói rằng Bồ Đào Nha năm nay còn thực dụng hơn cả Hy Lạp năm 2004. Rằng bắt Bồ Đào Nha với những ngôi sao tấn công như Ronaldo, Nani, Quaresma, Moutinho... phải chơi phòng ngự là một sự sỉ nhục với nền bóng đá từng được gọi là “Brazil của châu Âu”. Sẽ có không ít HLV vì áp lực đó mà thay đổi. Nhưng Santos thì không. Ông không phủ nhận việc Bồ Đào Nha chơi thực dụng, ông chỉ không bao giờ có ý định thay đổi.

Nhưng thực dụng không có nghĩa là hèn nhát. Santos chọn lối chơi chắc chắn vì ông biết đó là điều tốt nhất cho Seleccao, chứ không phải vì ông sợ thất bại. Thực tế, Santos chưa bao giờ ngại thay đổi, dù trong mắt nhiều người những thay đổi của ông có thể là mạo hiểm. Lấy ví dụ là trận chung kết với Pháp. Thay Danilo bởi Carvalho, tiếp tục tin dùng Adrien, tung Eder, Moutinho vào và chuyển sang sơ đồ 4-3-3 ở cuối trận, đó đều là những quyết định mang nhiều rủi ro, nhưng Santos đã làm tất cả mà không chớp mắt. Và ông đã đúng.

Điều quan trọng là Santos đã truyền được niềm tin sắt đá ấy vào các cầu thủ. Khi Ronaldo rời sân trong nước mắt, người Bồ hoàn toàn có thể rơi vào hoảng loạn, mất phương hướng. Nhưng khi nhìn về khu kỹ thuật của Bồ Đào Nha, ta biết đó là điều sẽ không xảy ra. Quyết định thay Ronaldo bằng Quaresma và giữ nguyên sơ đồ 4-4-2 mang thông điệp rõ ràng từ Santos: Có Ronaldo hay không, chúng ta vẫn phải kiên định với lựa chọn của mình. Bồ Đào Nha đã làm thế, và họ đã được đền đáp xứng đáng.

Santos có thể sẽ không bao giờ xóa được định kiến về một “thợ hàn”, mãi tới trận đấu cuối cùng vẫn không tìm được đội hình ưng ý nhất. Nhưng “hàn” thì đã sao, nếu sản phẩm cuối cùng là chiếc Cúp Henri Delaunay...

Fernando Santos kỹ sư đúng nghĩa
Không phải vì Santos khô khan hay thích “hàn” mà chúng ta gọi ông là “kỹ sư”. Thực tế thì ông là một kỹ sư xịn, có bằng kỹ sư điện và viễn thông. Thời thi đấu cho Estoril, ông từng kiêm nhiệm cả chức giám đốc kỹ thuật của một trong những khách sạn trong vùng. Santos từng nói rằng ông chưa bao giờ thôi nhớ nghề kỹ sư, thi thoảng vẫn gọi điện về khách sạn cũ để hỏi xem mọi việc thế nào.